Ülkemizde 200 kişiden 1'inde görülen Çölyak hastalığı, bir sindirim sistemi hastalığı olup hastanın hayatını önemli düzeyde etkiler. Alışagelmiş ve bilinen bir hastalık olmaması nedeniyle çoğu kişi Çölyak hastası olduğunu farkettiğinde oldukça zaman kaybetmiştir. Çölyak ve gluten hakkında bilinen bilinmeyen herşeyi sizin için derledik.
Çölyak nedir?
Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve dolayısıyla da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi hastalığıdır. Çölyak hastalığı (ÇH) yaşam boyu süren tek gıda alerjisidir.
Çölyak hastalığı ince bağırsaklarınıza zarar vererek etkilerini göstermeye başlar
Vücuda alınan gıda, ince bağırsakta parçalnır ve bileşenlerine ayrılırdaha sonra bağırsak mukozası üzerinden kana karışır. Vücudumuzun aldığı besinlerden faydalanması, ince bağırsakta çok sayıda bulunan ve VİLLUS çıkıntıları olarak adlandırılan kıvrımlar tarafından sağlanır. Çölyak Hastaları glutenli yiyecekler tükettiklerinde bağırsak mukozasında alerji nedeniyle villus çıkıntıları ve kıvrımları tahrip olur, küçülür ve azalırlar. Böylece bağırsak yüzölçümü gittikçe azalır ve alınan gıdalar emilemez hale gelir. Sonuçta beslenme yetersizliği, arkasından da hastalık belirtileri ortaya çıkar.
Çölyak patogenezinde genetik, çevresel ve immünolojik faktörler rol oynamaktadır. Çölyak gelişiminde genetik faktörler %40 oranında etkilidir. Çölyak hastalığının gelişiminden sorumlu genlerin insan lökosit antijenleri [human leukocyte antigens (HLA)] ile güçlü bir bağlantısı bulunmaktadır. Bu genler doğrudan hastalıkla değil, hastalığa yatkınlıkla ilgilidir. Yatkınlık genleri öncelikle 6. kromozom HLA bölgesinde taşınır. Özellikle HLA-DQ2 ve DQ8 doku tiplerine çölyaklıların %90-95'inde rastlanmaktadır.
Çölyak hastası olduğunuzu anlamanız zaman alabilir
Çölyak hastalığında fark edilen ya da fark edilmeyen bir çok sorun olabiliyor. Hastalarda depresyon, eklem ağrıları ve değişik tipte artritler, diş bozuklukları ve ağız içinde tekrarlayan aftlar görülür. Kişi bu belirtilerle çölyak olduğunu düşünmeyebilir. Ayrıca Çölyak hastalığında aneminin, kısırlığın ve bazı kanserlerin (yemek borusu ve yutak kanserleri, ince bağırsak lenfoması) daha sık görüldüğü belirtiliyor.
İşte ilk belirtiler:
-Karın bölgesinde öne doğru şişkinlik
-Yaşa göre kilo azlığı
-Kas zayıflığı
-Kansızlık
-Dışkıda anormallik, büyük tuvalet ihtiyacı artması
-Kusma
-Bezginlik
-İştahsızlık
-Büyüme geriliği
-Ağız içinde oluşan aftlar
-İştahsızlık, gaz şikayetleri
-Eklem ve kemik ağrıları
-Sinirlilik
-Ciltte kaşıntılı döküntüler
Geçiştirmeye gelmez
Çölyak tedavi edilmezse; malabsorbsiyon, büyüme geriliği, hipokrommikrositer anemi, megoblastik anemi, kalsiyum ve K vitamini eksikliği, osteoporoz, kısırlık, düşük, depresyon, lenfoma, kalın ve ince bagırsak kanserleri riski vardır.
Tanı nasıl konulur?
Kanda Çölyak hastalığına bağlı görülen antikorların tespit edilmesi, ince bağırsak biyopsisi, genetik testler, doku örnekleri alınması gibi çok sayıda işlemin ardından tanı konulur.
Çölyak tedavi edilebilir mi?
Çölyak kronik bir hastalıktır ve ömür boyu devam eder. Fakat uygun bir diyetle hastalar hayatlarını bu hastalıktan en az düzeyde etkilenerek yaşar. Sağlıklı bir hayat için Çölyak hastalarının hayatlarından gluteni çıkartmaları gereklidir. Günümüzde çölyak hastalığının tek tedavisi glutensiz diyet uygulamasıdır. Katı glutensiz diyet uy- gulaması, günlük gluten alımının 20 mg'dan daha az alınması anlamı taşımakta ve bu miktar yaklaşık olarak bir ince dilim ekmeğin %1'ine karşılık gelmektedir.
Gluten…
Gluten, buğday proteinlerine genel olarak verilen isimdir. Gliadin ve glutenin olmak üzere iki temel fraksiyondan oluşmaktadır. Çölyak hastalığı ile ilişkili olan protein fraksiyonu ise gliadindir. Gliadin proteini için α, β, γ ve ω olmak üzere dört alt fraksiyon tanımlanmıştır ve hastalıkla ilişkili en zararlı protein yapısının α fraksiyonu olduğu belirtilmiştir.
- Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü ürün. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ilave edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).
- Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık gibi et ürünleri.
- Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.
- Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları gibi hazır çeşniler.
- Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma gibi gıdaların bazılarında gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden önce muhakkak ürün hakkında bilgi edinilmelidir.
- Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Ancak bunların glutenle işlem görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler serbesttir.
Tüketilebilir gıdalar
Mısır, Pirinç, Patates, Kestane unu, Nohut unu, Soya unu, üzüm çekirdeği unu, tapioka, Yumurta,Reçel, Bal, Baharat ve bitki içermeyen sirke çeşitleri. meyve sirkesi, Balık, balık konserveleri (Una batırılmamış baharatlanmamış taze veya dondurulmuş balık. Kendi suyunda ya da yağında balık konserveleri, midye karides yengeç v.b (Una batırılmamış, daha önce unlu gıdalar kızartılmış yağda kızartılmamış) Domates ve tuz içeren salça. Tüm işlenmemiş, kabuklu kuru yemiş türleri yer fıstığı ay çekirdeği kabak çekirdeği badem (Paketlenenler ve işlenmiş olan,tuzlanan kuruyemişler gluten içermektedir)
Kümes hayvanları etleri, sığır dana kuzu etleri (Una batırılmamış ve baharatlanmamış olmalıdır.)
Tüm Sebze çeşitleri.
Tüm Meyve çeşitleri.
Bakliyatların tüm çeşitleri. Kuru fasulye,mercimek, nohut, kırmızı ve yeşil mercimek, barbunya, soya fasulyesi, börülce..gibi.
Tüm katı ve sıvı yağ çeşitleri, Tüm şeker çeşitleri (Toz şeker, pudra şekeri, kahverengi şeker.)
Sadece glutenli ürünleri yememek yeterli mi?
Gluten, günümüz gıda endüstrisinde "glutensiz" olarak adlandırılan ürünlerde bile tamamen yok edilememiştir. Bu nedenle, glutensiz ürünlerde çöl- yak hastaları için zararlı etki oluşturmayan gluten limitlerinin belirlenmesi önemlidir. Bu amaçla, Gıda Kodeksi Komisyonu tarafından 2008 yılında glutensiz ürünlerde gluten limiti 20 ppm/kg olarak belirlemiştir. Ancak farklı ülkelerde farklı uygula- malar mevcuttur. İspanya, İtalya, İngiltere, Kanada ve Amerika'da gluten limiti 20 ppm iken, Arjan- tin'de 10 ppm; Avustralya, Yeni Zelanda ve Şili'de 3 ppm'dir.Ülkemizde ise "glutensiz hâle getiril- miş" besinlerde gluten içeriği 20 mg/kg kuru mad- denin üzerinde olmamalıdır.
Çölyak diyeti dikkat ister
Glutensiz diyet uygulaması sırasında dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri gizli gluten kaynaklarıdır; çünkü gluten (özellikle buğday) besin etiketlerinde veya menülerde pek çok farklı isimle tanımlanabilmektedir.
Günlük hayatta sıklıkla kullanılan ilaç, vitamin- mineral suplemanı, diş macunu, gargara, ruj gibi ürünler pek çok çölyak hastası için tehlike oluşturabilecek seviyede gluten içerebilmektedir. Gluten bu ürünlerde çoğunlukla katkı ve yardımcı madde, kaplama veya kapsül olarak bulunabilmektedir.
Besin hazırlama sırasında kullanılan ekipmanlar, mutfak araç-gereçleri ve yiyecekler (soslar, mayonez, ketçap, margarin, açıkta satılan yiyecekler, açık kaplarda muhafaza edilen tereyağ, reçel ve bal gibi besinler) gluten riski açısından değerlendirilmelidir.
Tedaviye uyulmamasının sonu kötü
Eğer tanı konmamış veya tanı konsa bile Çölyak diyeti uygulanmaya başlanmamışsa Çölyak hastalığının ilerleyen safhalarında malabsorbsiyon, osteoporoz, büyüme geriliği, kısırlık, düşük, hipokrommikrositer anemi, megoblastik anemi, depresyon, lenfoma ve kalın/ince bağırsak kanseri gibi hastalıklar ortaya çıkabilir.
Devlet ve dernek yardımları
Günümüz şartlarında Çölyak hastalarının yaşamı bazı derneklerle daha da kolaylaşmıştır. Derneklerin bazıları Çölyak ve Gluten Duyarlılığı konusunda toplumu bilinçlendirmek üzere seminerler ve toplantılar düzenlemektedir. Glutensiz beslenme konusundaki bilgilendirme, özellikle konu hakkında fikir sahibi olmayan kişilere verilerek glutensiz hayat toplumun geneline duyurulmaya çalışmaktadırlar. O derneklerden birkaçı...
http://www.glutensizhayatdernegi.org/Tuzuk.aspx
http://colyak.org.tr/sayfa.asp?Sayfa=Kategori&Bolum=15
Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından Çölyak hastalarına yapılan desteğe çölyak para yardımı denilmektedir. Çölyak yardımı yardım parasıdır belirli bir süre de bulunmamaktadır. Belirli şartlar sağlandığı takdirde yardımı alabilmek için bir engel de kalmamaktadır.
SGK çölyak parası miktarı, hastaların yaşlarına göre değişim göstermektedir. Bu tabloya göre 2017 yılı ile birlikte aylık SGK çölyak ödemesi şu kişilere şu periyotlarla yapılmaktadır.
0-5 yaş için : 78,75 TL
5-15 yaş için : 120 TL
15 yaş üstü için : 108,75 TL
şeklinde paylaştırılmıştır. Yatırılan paralar her ayın 8-14 tarihleri ve arasında hastaların hesabına yatırılmaktadır.
Adana'da bir babanın, Çölyak hastası kızı için geliştirdiği cep telefonu uygulaması çok sayıda hastanın glutensiz ürünlere ulaşmasını kolaylaştırıyor.
Kamuda görevli Mehmet Tanrıseven, gelişim geriliği şikayetiyle hastaneye götürdüğü 9 yaşındaki kızı Berra Tanrıseven'in bağırsaklardaki sindirimi sağlayan yapıların bozulması nedeniyle ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi sorunu Çölyak hastası olduğunu öğrendi.
Baba Mehmet ve anne Dilek Tanrıseven, buğday, arpa, çavdar, yulaf gibi tahılların içerisinde bulunan "gluten" isimli proteinin hasara neden olmasından dolayı kızlarının beslenmesinde glutensiz ürünlere yöneldi. Baba Tanrıseven, pahalı ve bulunması zor olan glutensiz ürünleri daha önce ellerindeki 20 sayfalık bir listeyle market raflarında aradıklarını belirterek, şunları söyledi:
"Bu hastalığın bir tedavisinin olmadığını ve kızımızın ömür boyu glutensiz diyet uygulamak zorunda olduğunu öğrendik. Ürünün içerisinde gluten olmasa dahi diğer etkenlerle gluten bulaşmış olabiliyor. Bu da bize büyük bir risk getiriyor. Riski azaltmak için Çölyak dernekleri tarafından glutensiz ürünlerin listesi hazırlanıyor. Ancak 45 bin ürünün bulunduğu yirmi sayfalık bir listeyle alışveriş yapmak çok zor."
Avrupa'da kullanılan barkod okuma yöntemiyle glutensiz ürünlere ulaşmayı sağlayan bir cep telefonu uygulamasını kullanmak istediğini, fakat uygulamada kayıtlı ürünler Türkiye'de bulunmadığı için istedikleri faydaya ulaşamadıklarını aktaran Tanrıseven, şu değerlendirmede bulundu:
"Glutensiz ürünlere ulaşmayı kolaylaştırmak için araştırmaya yöneldim ve teknolojiden faydalanmaya çalıştım. Tanıdığım bilgisayar programcılarıyla bir araya gelerek yaklaşık 4 aylık bir çalışmayla 'Gluten Scanner' isimli bir program geliştirdik. Barkod okuma yöntemiyle çalışan bu uygulamaya Türkiye'deki glutensiz 45 bin ürünü ekledik. Ürünlerin listesini zaman zaman güncelleyerek hastaların daha çok ürüne ulaşmasını sağlamaya çalışıyoruz. Daha önce marketlerden yaptığımız alışverişlerin süresi 2-3 saati bulabiliyordu. Bu uygulama sayesinde 15-20 dakikada alışverişimizi tamamlayabiliyoruz."
Firmalardan ürünlerinde gluten bulunup bulunmadığını ambalajlarında belirtmelerini talep eden Tanrıseven, ücretsiz uygulamayı geliştirmek istediklerini, bunun için de destek beklediklerini sözlerine ekledi.
Taglar: #Çölyakhastalığı #sindirimsistemihastalığı #GlutenEnteropatisi #bağırsak #villus #tüysüoluşumlar #genetik #immünolojikfaktörler #humanleukocyteantigens #HLA #kusma #ağırlıkkaybı #büyümegelişmedeyavaşlama/duraklama #suludiyare #vitaminmineraleksikliği #emilimbozukluğu #malabsorbsiyon #Gliadin #glutenin #Buğday #arpa #çavdar #yulaf #un #bulgur #bulgurpilavı #irmik #makarna #şehriye #kuskus #ekmek #kek #pasta #kurabiye #bisküvi #börek #çörek #gofret #simit #kraker #dondurmakülahı #unlutatlılar #hazırsalça #ketçap #tarhana #tuzlukuruyemiş #Mısır #Pirinç #Patates #Kestaneunu #Nohutunu #Soyaunu #üzümçekirdeğiunu #GıdaKodeksiKomisyonu #osteoporoz #büyümegeriliği #kısırlık #hipokrommikrositeranemi #megoblastikanemi #depresyon #lenfoma
Haberi Yapan: Diyetisyen Dünyası Editörü
Tarih: 10.05.2023
Kaynak: Derleme Haber